Hybryda

Kiedyś ludzie pracowali tam, gdzie żyli. Bardzo często dokładnie tam, gdzie się rodzili. Potem jednak nastąpiła zmiana.

Przypomnieliśmy sobie, że jesteśmy urodzonymi nomadami. To stwierdzenie oczywiste, w kontekście historii naszego gatunku. Migracja towarzyszyła nam od zawsze. Wędrowaliśmy w poszukiwaniu lepszych miejsc do życia, z większymi zasobami, bezpieczniejszych. Ale też z powodu ciekawości tego, co za horyzontem. Jeszcze do niedawna dominującym modelem nowoczesnego rynku pracy był ten, w którym żyło się tam, gdzie była praca. To oczywiście ożywiło współcześnie migrację. Wolna Europa, wolny świat i wolność pracy. A w każdym razie sporo ułatwień i możliwości. Do niedawna powszechność.

No właśnie - do niedawna... Bo oto pandemia Covid-19 sprawiła, że funkcjonujące zwlaszcza w świecie biznesu rozwiązania zdalnych form pracy, ale też podnoszenia i rozwijania kompetencji, z dotychczasowego marginesu przeniesione zostały do mainstreamu. Oczywistym jest, że organizacje, które już wcześniej próbowały mierzyć się z takimi wyzwaniami, które inwestowały w zaplecze sprzętowe i sofwaerowe i - przede wszystkim - w budowanie i utrzymanie potencjału kompetencji swoich pracowników, weszły w ten poziom nagłej konieczności niejako na 'miękko' i bezboleśnie. Ale też przysłowiowa 'cała reszta' - w tym też edukacja, została postawiona przed szeregiem konieczności i wyzwań, które w efekcie sprawiły, że dokonało się swoiste przewartościowanie. Moim zdaniem świat się zmienił.

To trochę tak, jak z płaceniem rachunków przez kanały elektroniczne; jak z uwolnieniem od konieczności wystawania w kolejce do okienka kasowego po wypłatę. Tych zdobyczy oddać już nie chcemy.

Szkoła (i nie tylko ona) odkryła potencjał i zalety kształcenia zdalnego. Przy tej okazji, jak nigdy doświadczając swojej prawdziwej siły, którą stanowią nauczyciele i esencja edukacyjnych działań, w któych nauczanie przeważa nad sprawdzaniem i ocenianiem. Nauczanie przez kontakt z zaangażowanymi w ten proces prawdziwymi osobowściami, w otoczce kunsztu i mistrzostwa kompetencji metodycznych, ale też żywego, pełnego interakcji kontaktu. Bo to one wszystkie sprawiły, że w konkurencji z całym Internetem przyciągały dzieciaki do zajęć w formie zdalnej, wszędzie tam, gdzie się odbywały, co wcale nie było regułą. Oczywiście, jest to bardziej złożone, bo równie dobrze można przyjąć za prawdziwą tezę, że synchroniczny kontakt z rówieśnikami w czasie zajęć, przyciągał do nich dzieciaki, bo był jedynym możliwym w czasie lockdown'u. Od wielu dzieci, rodziców, ale też i nauczycieli słyszałem, że dzieci nie chciały opuszczać wirtualnych spotkań w czasie przerw - wykorzystywały ten czas, jako okazję do bycia razem. To było dla nich ważne.

W każdym razie to wahadło wychyliło się daleko, ujawniając możliwości rozwiązania pracy i zdalnej edukacji. Oczywiście pokazując jednocześnie sfery ograniczeń, których przekroczenie jest warunkiem realizacji tych potencjałów i obietnic.

Osobiście obstawiam, że zostanie już z nami - zarówno w większości aktywności zawodowych nie wiążących się z pracą przy maszynach, rękodziełem, itp., ale także w edukacji - model hybrydowy, łączący formy pracy i edukacji zdalnej z rozwiązaniami tradycyjnymi. Tak jak w swojej codzienności korzystamy z udogodnień elektronicznej bankowości, możliwości komunikacji, partycypowania w kulturze - nie tylko w jej wersji 'instant', rozwijania zainteresowań, itp., tak pozostajemy i pozostaniemy wciąż w przestrzeni działań bezpośrednich, niczym nie zapośredniczanych interakcji z ludźmi i przedmiotami.

Twierdzę, że ten model hybrydowy wkrótce stanie się dominującym rozwiązaniem edukacji i sporej części aktywności zawodowych.

I w tym miejscu mam dwie uwagi. Takie mieszane formy w edukacji funkcjonowały już wcześniej. Mają one swoją nazwę - blended learning. Chciałbym tylko stwierdzić, że niezależnie od stopnia obecności, czy też raczej nieobecności w polskim systemie edukacyjnym, owo 'blended' funkcjonuje już od dość dawna w... naturze. Ba! W zasadzie mogę stwierdzić, że każde uczenie się jest 'blended'. Uczniowie, studenci, osoby dokształcające się wedla dowolnego klucza, samoistnie, bez nakazów, sugestii czy poleceń - czasem zaś wbrew zakazom (np. w przypadku szkół), w procesie uczenia się wykorzystują różnego rodzaju technologie do uczestniczenia w zajęciach, zapisywania, przetwarzania i agregowania notatek, wykonywania zadanych prac, tworzenia 'bryków' i pomocy do zapamiętywania, .itp, .itd. Wprowadzanie zatem pod strzechę edukacji nowoczesnych technologii, implementacja nowych form nauczania, jedynie i aż dogania świat istniejący poza formalnymi jej strukturami. I dobrze. W każdym razie będzie dobrze, jeśli w procesach tych uwzględnione zostaną obszary braków i zagrożeń związanych chociażby z barierami wejścia do świata technologii czy dostępu do Internetu, o których po części już wzmiankowałem.

Druga uwaga wiąże się ze stwierdzeniem, że to nie szkoła, uczelnie, czy związana z nimi nauka stanowi forpocztę dla idei i przykłady ich wdrożeń i implementacji. Jako osoba związana z edukacją chiałbym stanowić tę forpocztę, ale stwierdzam - bez satysfakcji przyznaję, że osobiście korzystam z rozwiązań - podobnie jak znakomita przestrzeń szeroko rozumianej szkoły, które zasilają aktywności edukacyjne, a płyną do niej ze sfery biznesu. To biznes ma pieniądze, czas i potencjał szkoleniowo-wdrożeniowy, nie szkoła. To w sferze aktywności przynoszących wymierne zyski, opłaca się poszukiwać i znajdować coraz lepsze rozwiązania, adekwatniejsze działania i skuteczniejsze praktyki. Oczywiście biznes bazuje na zdobyczach - chociażby neuronauki, ale i innych dyscyplin. Ale też jest przestrzenią, w której koszt eksploracji i wdrażania nowych praktyk jest zwyczajnie do oganięcia. Dzieje się tak chociażby z powodu chyba nie dość dobrze rozumianego w kraju nad Wisłą - inwestycja w pracownika, jego kompetencje i rozwój dający szansę również na twórcze, samodzielne działania, sprzyja osiąganiu celów zakładanych przez organizację. Dla systemu polskiej edukacji to wydaje się być odleglejsze niż granice znanego nam Wszechświata... W każdym razie jest to jeden z powodów.

Wracając na ziemię, do codzienności...

Dyskutowałem niedawno w gronie zaangażowanych w rozwój i edukację dzieci rodziców i nauczycieli, pomysł implementacji rozwiązania łączącego edukację w jej tradycyjnej formie w szkolnej sali, z formą synchronicznego uczestniczenia w takich zajęciach. Oczywiście, pomysł ten powstał, jako potencjalna odpowiedź na istniejącą sytuację możliwości ponownego zamknięcia szkół, a przynajmniej częściowego ograniczenia jej działalności w swoich murach.

Bo co zrobić w przypadku, gdy do szkoły przychodzi osoba z objawami infekcji? Szkoła nie może dopuścić do sytuacji rozprzestrzenienia się infekcji. W zasadzie dotyczy to każdej formy zagrożenia wirusowego, - od 'zwykłej' - przypomnę, że wciąż śmiertelnej w części przypadków grypy, na korona-wirusie (nie)kończąc. Dotyczy to zarówo uczniów, jak i nauczycieli.

W przypadku uczniów sytuacja teoretycznie jest prostsza. Uczeń ma udać się do domu, i... No, w zasadzie to nie wiadomo co, bo lekcje odbywają się w szkole, do której uczeń w takiej sytuacji nie ma wstępu. Do czasu wyjaśnienia sytuacji zdrowotnej - to wszak może być, i jest statystycznie najczęściej 'zwykły' katar, uczeń jest wyautowany z procesu nauczania/uczenia się w szkole. Można stwierdzić, że to w sumie nic nowego, bo zdarzało się tak już wcześniej i nikt nie robił z tego żadnego 'halo'. Tyle, że zmiana, o której wzmiankuję od jakiegoś czasu już się dokonała. Wiemy już, że można i że warto włączać dzieciaki do edukacji zdalnej, której akcje rosną nie tylko w sytuacji absolutnej konieczności, płynącej z izolacji dziecka. Funkcjonuje od dawna instancja indywidualnego kształcenia dla osób izolowanych z powodu choroby, złamanej kończyny, itp. Ale rozwiązanie włączenia takich osób w proces edukacyjny dokonujący się w szkole - za pośrednictwem technologii, ma szansę dać im zdecydowanie więcej i lepiej.

W przypadku nauczycieli z objawami infekcji, sprawa jest identyczna w odniesieniu do zakazu przystąpienia do pełnienia czynności służbowych w szkole. W sytuacji zagrożenia śmiertelnym wirusem, oczywistym jest, że szanse na zainfekowanie innych osób są w takim miejscu, jak szkoła wysokie. I nikt nie podejmie takiego ryzyka. Jeśli nauczyciel uda się do lekarza - z dokładnie tego samego powodu niechęci lub braku możliwości podjęcia ryzyka, nauczyciel z pewnością otrzyma zwolnienie. Ale to oznacza kłopot dla szkoły, uczniów i rodziców, którzy mogą chcieć zająć czymś sensownym dziecko w czasie tej szkolnej izolacji, jak również samego nauczyciela. Nagle trzeba znaleźć zastępstwo dla wszystkich prowadzonych przez taką zainfekowaną niewiadomo-czym osobę zajęć. Nauczycielowi zwolnienie może wyjść bokiem finansowo. A przecież zwykła infekcja, będąca podstawą do wyłączenia z aktywności w szkole absolutnie nie musi być wykluczającą kompetentnego nauczyciela z aktywności edukacyjnej przy wykorzystaniu zdalnych jej form.

Dyskutowany pomysł przyjął postać rozwiązania, w którym jeśli nieobecni uczniowie lub ich opiekunowie prawni zgłosza taką potrzebę, prowadzący zajęcia nauczyciele uaktywnią ich transmisję online poprzez wykorzystywane w placówce medium. Poza popularną w ostatniej - oby, odsłonie Covid-19 platformą Zoom, do szkół trafiają kupowane przez jednostki administracyjne rozwiązania MS365, z aplikacją Teams na pokładzie, rzadziej rozwiązania firmy z Mountain View. W przypadku nauczyciela zajęcia wyglądałyby tak, że do sali wchodzi inny nauczyciel, wykonujący tę pracę w obszarze zadań opiekuńczych, bo jego obecność sprowadzałaby się do aktywizacji połączenia online z dydaktykiem, który przeprowadzi lekcję w formie zdalnej. Czyli, że po aktywizacji całej tej technologicznej machiny - komputera z rzutnikiem i głośnikami lub tablicy multimedialnej, jego rola sprowadziłaby się do sprawowania opieki i zapewnienia dzieciom bezpieczeństwa w czasie zajęć.

Dzięki temu, izolowane w domach dzieci mogłyby uczestniczyć 'aż tak' w lekcji ze swoimi koleżankami i kolegami. Nauczyciel mógłby zrealizować założone cele dla danych zajęć w sposób możliwie najpełniejszy. Nie jest to zapewne rozwiązanie idealne, ale też nie ma sensu rozważanie stopnia idelaności świata, który idealnym nie jest. Dla mnie to rozwiązanie - po sprawdzeniu i ewaluacji, ma szansę stać się takim 'win-win', w którym najwięcej korzyści odnoszą wszystkie strony. Piszę 'wszystkie', bo są nimi uczniowie i nauczyciele, ale także rodzice i szkoła, jako jednostka administracyjna.

Taka forma szkolenia stacjonarnego, czy też edukacja szkolna z dodatkową transmisją online wymaga jednak zrozumienia od wszystkich stron takiego procesu jednej, kluczowej sprawy - po stronie uczestników online ryzyko braku możliwości osiągnięcia celów edukacyjnych, czy też szkoleniowych - graniczy z pewnością.

Jest takie powiedzenie o śwince morskiej, która jest ani świnką, ani morską. W proponowanym układzie - stacjonarne szkolenie + stream, istnieje tylko jedno sprawdzające się rozwiązanie. Jest nim skupienie się na procesie edukacyjnym, w który angażuje się wyłącznie osoby realnie w nim uczestniczące.

Nie da się zrealizować celów edukacyjnych jednocześnie w 'realu' i 'online'. Opcja skupienia się na grupie uczestników spotkania online, z punktu wyklucza osoby uczestniczące o spotkaniu na żywo. W przypadku obu grup należy bowiem stosować odmienne sposoby pracy, interakcji i komunikacji. Ogólnie, chociaż bardziej adekwatnie mówiąc, obie formy pracy wymagają stosowania odmiennych metodyk prowadzenia zajęć. Próba przytrzymania obu 'srok za ogony', jest skazana na porażkę. Powtórzę - jedyną opcją jest skupienie się na procesie dokonującym się w sali i dodanie streamu dla osób, które będą włączone w ten proces w formie biernej.

Ale to wystarczy, aby osoby, które nie mogą być obecne w spotkaniu/lekcji, straciły najmniej lub też zyskały najwięcej w zaistniałej sytuacji braku możliwości uczestniczenia w zajęciach stacjonarnych.

Piszę o tym rozwiązaniu, bo o ile wydaje się bezcennym o sytuacji zagrożenia epidemicznego i wiążącymi się z nim ograniczeniami formalnymi i zdroworozsądkowymi, o tyle jest to, według mnie, atrakcyjne rozwiązanie dla edukacji jako takiej i to na różnych jej szczeblach.

Zapewne potrzeba zmierzyć się z tematem. Dokonać licznych prób, by zebrać dane pozwalające na dokonanie wielokrotnych i złożonych analiz; na znalezienie miejsc newralgicznych i sposobów radzenia sobie z ujawnionymi w ten sposób sytuacjami. Moim zdaniem, gra nie tylko jest 'wartą świeczki'. Uważam, że jesteśmy w sytuacji, w której nie ma co pytać 'czy?', a wyłącznie 'jak?'. Jak to zrobić najlepiej, oczywiście. Bo według mnie - odwrotu nie już ma.

I nie będzie do czasu, aż 'piorun strzeli w rabarbar'...